Skład i łamanie książek | Opracowanie graficzne do druku

Ile razy widziałeś literówkę lub źle przeniesione zdanie lub nielogicznie ucięty akapit? Takie rzeczy się zdarzają, a pomagają ich uniknąć właściwy skład i łamanie tekstu. Tym właśnie się zajmiemy w tym artykule. Czym są i jak zrobić je dobrze - czyli jak ostatecznie złożyć książkę i przygotować ją do druku.

Skład książek – skład i łamanie publikacji: co to jest?

Skład i łamanie to procesy, które polegają na przygotowaniu treści tekstowych i graficznych w taki sposób, aby wyglądały estetycznie i były czytelne w druku lub w publikacji cyfrowej.

1. Skład – to etap, w którym tekst i elementy graficzne (np. zdjęcia, ilustracje) są układane w odpowiedniej kolejności i formacie, zgodnie z projektem graficznym. Przykładowo:

   • wstawia się tekst do kolumn,
   • ustala marginesy, odstępy między akapitami i kroje pisma.

2. Łamanie – to bardziej szczegółowy etap, gdzie tekst jest dopasowywany do makiety strony:

   • dzieli się tekst na odpowiednie linie i kolumny,
   • poprawia przenoszenie wyrazów i eliminuje „sieroty” (pojedyncze słowa na końcu kolumny),
   • dba o harmonię między tekstem a grafiką.

Jakie są etapy składu i łamania książek?

Jest wiele sposobów na przygotowanie treści i układu graficznego książki. Poniżej przedstawiamy, w jaki sposób my podchodzimy do tego procesu, tak żeby mieć kontrolę i pewność, że wszystko jest w porządku, na każdym etapie. Proponujemy więc 7 etapów, które gwarantują, przygotowanie gotowego tekstu do druku.

1. Przygotowanie materiałów

• Odbiór treści – zebranie surowego tekstu od autora (np. w formacie .docx) oraz wszelkich elementów graficznych, takich jak ilustracje, zdjęcia, wykresy. Ważne, że pliki graficzne muszą znajdować się w osobnych plikach.
• Ustalenie wymagań technicznych – określenie formatu książki, rodzaju papieru, marginesów, czcionek, odstępów między wierszami itp.
• Weryfikacja plików – sprawdzenie, czy materiały graficzne są w odpowiedniej rozdzielczości i jakości. Na tym etapie często weryfikuje się, czy w tekście nie ma błędów. Ten etap powinien zrobić na wcześniejszym etapie edycji i redakcji tekstu, jednak dobre studia zawsze mimo wszystko sprawdzą, choćby pobieżnie ten element.

2. Skład książki

• Tworzenie makiety – zaprojektowanie układu strony (layoutu), np. jak będą wyglądały marginesy, nagłówki, numeracja stron.
• Przygotowanie stylów – zdefiniowanie stylów dla różnych części tekstu (np. tytułów, nagłówków, akapitów, przypisów).
• Rozłożenie tekstu i grafik – umieszczenie treści na stronach zgodnie z projektem:
  • Podział tekstu na rozdziały, sekcje, kolumny.
  • Wstawienie ilustracji, tabel, podpisów i przypisów.

Standardowo, przygotowujemy kilka przykładowych stron do pierwszej akceptacji, tak żeby stworzyć ogólny układ, nad podstawie którego przygotujemy całą książkę.

Warto pamiętać, że przygotowanie graficzne okładki nie wchodzi w zakres prac, na ten element graficzny należy umówić się osobno.

3. Łamanie tekstu

• Dostosowanie tekstu do layoutu – korekta układu treści:
  • Przenoszenie wyrazów (zgodnie z zasadami języka).
  • Eliminowanie „sierot” (pojedynczych słów na końcu akapitu).
  • Poprawianie „wdów” (krótkich linii tekstu na końcu kolumny).
  • Kontrola justowania (wyrównania tekstu do prawej i lewej krawędzi).
• Optymalizacja układu stron – upewnienie się, że tekst jest spójny wizualnie, a strony są czytelne i proporcjonalne.

4. Korekta techniczna

• Sprawdzanie układu – upewnienie się, że wszystkie elementy są na swoim miejscu, a książka wygląda estetycznie.
• Poprawki tekstowe – naniesienie ostatnich uwag korektorskich (np. poprawa literówek, interpunkcji, błędnych przeniesień).
• Kontrola grafik – upewnienie się, że wszystkie obrazy mają odpowiednią rozdzielczość, kolory są zgodne z trybem druku (CMYK), a podpisy są spójne.

5. Przygotowanie do druku

• Tworzenie pliku PDF – eksport gotowego projektu w formacie PDF, zgodnym z wymaganiami drukarni.
• Kontrola przedprodukcyjna – sprawdzenie pliku pod kątem technicznym (spady, marginesy, rozdzielczość obrazów, poprawność kolorów).
• Proofing – wydruk próbny (proof), aby ocenić, jak książka będzie wyglądała w rzeczywistości.

6. Ostateczna akceptacja i druk

• Akceptacja klienta – przedstawienie gotowego pliku klientowi do zatwierdzenia.
• Przekazanie pliku do drukarni – wysłanie przygotowanego pliku do druku.

7. Wersja elektroniczna (opcjonalnie)

Jeśli książka ma być dostępna również jako e-book, przygotowuje się dodatkową wersję (np. EPUB, MOBI czy PDF), uwzględniającą inne wymagania dotyczące układu i formatowania.

8 kategorii najczęstszych błędów podczas łamania książek

Wypisanie samych błędów nie ustrzeże przed ich popełnieniem. Warto jednak od czegoś zacząć i pokazać, jak rozległy i trudny jest to temat. Oto 8 kategorii najczęstszych błędów podczas łamania książki.

1. Błędy w układzie tekstu

• Sieroty – pojedyncze słowa lub krótkie linie pozostawione na końcu akapitu lub strony.
• Wdowy – pierwsze linie nowego akapitu pozostawione na końcu strony, oderwane od reszty akapitu.
• Brak spójnego justowania – niepoprawne wyrównanie tekstu do lewej i prawej strony, prowadzące do nierównych krawędzi.
• Zbyt duże odstępy między wyrazami – wynikające z niewłaściwego justowania tekstu.
• Zbyt małe lub zbyt duże odstępy między akapitami – sprawiające wrażenie chaosu lub nadmiernej gęstości tekstu.

2. Problemy z podziałem wyrazów

• Nieprawidłowe dzielenie wyrazów – błędy w przenoszeniu wyrazów na kolejną linię, np. łamanie niezgodne z zasadami językowymi.
• Zbyt częste dzielenie wyrazów – powoduje, że tekst staje się trudny do czytania.
• Brak dzielenia wyrazów – co prowadzi do dużych luk w tekście, zwłaszcza przy justowaniu.

3. Problemy z typografią

• Niedopasowane kroje pisma – użycie zbyt wielu różnych fontów lub ich niewłaściwe dobranie do charakteru książki.
• Zbyt mały lub zbyt duży rozmiar czcionki – utrudniający czytanie.
• Brak spójności w formatowaniu – np. różne style nagłówków, akapitów lub przypisów.
• Niewłaściwe użycie cudzysłowów i apostrofów – np. stosowanie "cudzysłowów maszynowych" zamiast typograficznych („ ”).

4. Niewłaściwe rozmieszczenie elementów graficznych

• Nieodpowiednia rozdzielczość obrazów – zbyt niska jakość grafik, co prowadzi do pikselizacji w druku.
• Złe rozmieszczenie ilustracji – obrazy umieszczone w niewłaściwym miejscu lub niezgodne z odniesieniami w tekście.
• Brak marginesów dla grafik – grafiki "przyklejone" do tekstu bez odpowiedniego odstępu.
• Nieprawidłowe kolory grafik – obrazy zapisane w trybie RGB zamiast CMYK.

5. Problemy z marginesami i układem strony

• Zbyt wąskie marginesy – powodujące brak miejsca na notatki czy niewygodne trzymanie i czytanie.
• Nierówne marginesy – brak konsekwencji w układzie stron (np. zmienne marginesy na stronach parzystych i nieparzystych).
• Brak spadów – prowadzi do problemów przy przycinaniu stron w drukarni, co może skutkować utratą ważnych elementów.

6. Niedbałość w przypisach i indeksach

• Przypisy na niewłaściwej stronie – np. oddzielone od tekstu, do którego się odnoszą.
• Nieczytelne przypisy – zbyt mały rozmiar czcionki lub nieodpowiedni układ.
• Błędy w spisie treści – brak spójności z numeracją stron.
• Nieprawidłowy indeks – brak konsekwencji w formatowaniu lub literówki w odsyłaczach.

7. Problemy techniczne

• Brak spójności w stylach tekstu – użycie różnych stylów w jednym typie elementów (np. akapitów, nagłówków).
• Niewłaściwy format pliku do druku – brak spadów, niewłaściwe ustawienia koloru (RGB zamiast CMYK).
• Brak kontroli wersji – nanoszenie zmian na różnych plikach, co prowadzi do rozbieżności.

8. Estetyka i czytelność

• Zbyt duże bloki tekstu – brak podziału na akapity, co zniechęca do czytania.
• Zbyt małe odstępy między wierszami – tekst staje się "ściśnięty" i trudny do czytania.
• Zbyt ozdobne fonty – utrudniające czytelność, zwłaszcza w treści głównej.

Skład i łamanie publikacji - koszty i ceny

Większość studiów i drukarni posługuje się w wycenie sformułowaniem "arkusz wydawniczy". W tym artykule tłumaczymy czym jest arkusz wydawniczy. Natomiast ze względu na chęć ułatwiania życia i wyceny dla naszych klientów, w poniższym przekrojowym cenniku odnosić się będziemy do wartości, które są łatwiejsze do wyobrażenia sobie i policzenia, przez każdego kto chce zweryfikować koszty łamania i składu jego książki.

Możliwe sposoby wyceny:

• Od liczby znaków,
• Od liczby stron - docelowej książki,
• Od arkusza wydawniczego.

Co dokładnie wchodzi w skład ceny?

• Przygotowanie projektu publikacji (skład)
• Ułożenie książki w formie gotowej do druku (łamanie)
• Możliwość naniesienia 2 iteracji poprawek przez klienta
• Przygotowanie gotowego pliku do druku 
• Przygotowanie wersji cyfrowej w postaci pdf

W jakim programie można przygotować projekt składu i łamania publikacji?

Możliwości jest sporo, podobnie z różnicami pomiędzy programami. Najbardziej popularnym będzie Adobe InDesign, który ułatwia projektowanie wielostronicowych publikacji czy zarządzanie ułożenia grafik.

Pewnym rozwiązaniem jest użycie środowiska LateX, kolejnym może być również Adobe Illustrator, ten jednak sprawdzi się lepiej do mniejszej liczby stron, podobnie zresztą jak CorelDRAW czy Photoshop.

Jak zacząć z własnym projektem książki?

Skład jest jednym z ostatnich etapów wydawania książki, a na pewno zaczyna się po skończeniu pisania. Raczej nie oddajemy do składu publikacji, nad którą wciąż pracujemy. Nieważne jest również, czy zamierzamy wydać swoją książkę przez wydawnictwo, czy w formie self publishingu - za każdym razem trzeba przyłożyć dużo uwagi do składu tekstu i jaką formę ostateczną przyjmie Twoja książka.

Podsumowanie dotyczące składu i łamania tekstu

Być może po liczbie możliwych błędów widzisz już, że proces łamania Twojej książki jest trudny i wymagający. Wymusza precyzję, uwagę i koncentrację na małych, ledwo czasem widocznych, szczegółach. Na dodatek jest często niedoceniany i przeoczony, a jest on kluczowy. Ponieważ dobrze złożona książka czy publikacja dobrze się czyta i jest przejrzysta. Natomiast popełnienie tutaj błędu zaniedbania spowoduje, że niewiele osób będzie miało ochotę czytać dalej, bo będzie to po prostu niewygodne.

Jeśli interesuje Cię temat druku książki - daj nam znać!